Emocje w edukacji - dlaczego są tak ważne w procesie efektywnego uczenia się?

Designed by Freepik

Jak emocje wpływają na proces uczenia?

Emocje odgrywają kluczową rolę w procesie uczenia się, ponieważ silnie wpływają na pamięć i koncentrację poprzez zaangażowanie układu limbicznego w mózgu, w tym ciała migdałowatego i hipokampa.

Emocje to złożone stany psychiczne, które obejmują subiektywne doświadczenia, reakcje fizjologiczne i zachowania ekspresyjne. Stanowią one odpowiedź organizmu na różnorodne bodźce, które mają znaczenie dla jednostki, zarówno w kontekście zagrożenia, jak i pozytywnych doświadczeń. W psychologii emocje definiowane są jako świadomość lub nieświadomość wartościowania zdarzeń, które wpływają na cele i potrzeby człowieka, co uruchamia gotowość do odpowiednich działań. Emocje odgrywają ważną rolę w przetwarzaniu informacji, podejmowaniu decyzji oraz motywowaniu zachowań. Według klasyfikacji Paula Ekmana, istnieją podstawowe emocje wrodzone, takie jak radość, strach, złość, smutek, zaskoczenie i wstręt, które są uniwersalne i mają silne uwarunkowania biologiczne (Pawłowska, 2020).

Pozytywne emocje mają istotny, korzystny wpływ na proces uczenia się, ponieważ angażują wiele obszarów mózgu odpowiedzialnych za motywację, uwagę i pamięć. Przede wszystkim wzrost poziomu dopaminy, neuroprzekaźnika wydzielanego w układzie nagrody podczas pozytywnych doświadczeń, sprzyja wzmacnianiu połączeń synaptycznych, co ułatwia zapamiętywanie i integrację nowych informacji. Dopamina zwiększa motywację do działania, co przekłada się na lepsze skupienie oraz chęć eksplorowania nowego materiału, a dzięki temu nauka staje się bardziej efektywna i trwała (Immordino-Yang, Damasio, 2007).

Ponadto pozytywne emocje redukują poziom stresu i kortyzolu, które w nadmiarze utrudniają funkcjonowanie hipokampa i innych obszarów mózgu kluczowych dla zapamiętywania. Dobre samopoczucie sprzyja lepszej koncentracji, kreatywności i elastyczności myślenia, co pozwala skuteczniej łączyć nowe informacje z istniejącą wiedzą oraz stosować je w praktyce (Tyng, et.al., 2017).

W edukacji tworzenie środowiska, w którym uczniowie doświadczają pozytywnych emocji – np. poprzez wspierającą atmosferę, angażujące metody nauczania oraz uznanie i motywację – znacznie podnosi efektywność nauki. Pozytywne emocje wydłużają czas uwagi, wzmacniają pamięć i ułatwiają radzenie sobie z trudnościami poznawczymi (McGaugh, 2000).

Pozytywne emocje działają jak katalizator, który ułatwia przyswajanie, utrwalanie i odtwarzanie wiedzy, co jest fundamentem skutecznej edukacji i rozwoju osobistego. Emocje są źródłem motywacji i jakości w procesie poznawczym, wpływając na pamięć i koncentrację, a ich zrozumienie pomaga lepiej radzić sobie z wyzwaniami życia codziennego (https://grodzka15.pl/jak-emocje-wplywaja-na-pamiec-i-koncentracje/ 2025). Pozytywne emocje, takie jak radość, zainteresowanie czy wdzięczność, aktywują układ nagrody, powodując zwiększone wydzielanie dopaminy, która sprzyja tworzeniu i wzmacnianiu połączeń neuronalnych. W efekcie uczniowie są bardziej skłonni do skupienia się na materiale oraz efektywniejszego utrwalania wiedzy.

Z kolei silny stres lub lęk powodują zwiększenie poziomu hormonów stresu, jak kortyzol i adrenalina, które mogą zaburzyć funkcjonowanie kory przedczołowej odpowiedzialnej za koncentrację, planowanie i logiczne myślenie. W skrajnych sytuacjach nadmiar negatywnych emocji ogranicza zdolność do zapamiętywania, prowadząc do rozproszenia i trudności z przyswajaniem nowych informacji (Liston, et.al., 2009).

Negatywne emocje, takie jak stres, lęk czy frustracja, mają znacząco negatywny wpływ na proces uczenia się, ponieważ zakłócają funkcjonowanie kluczowych obszarów mózgu odpowiedzialnych za zapamiętywanie, koncentrację i podejmowanie decyzji. Nadmierny stres wywołuje zwiększenie poziomu hormonów stresu, przede wszystkim kortyzolu, który działa szkodliwie na hipokamp — strukturę mózgu kluczową dla pamięci i uczenia się. Pod wpływem wysokiego poziomu kortyzolu zmniejsza się zdolność do tworzenia nowych połączeń synaptycznych, a proces konsolidacji pamięci jest zahamowany (Lupien, et.al, 2009).

Negatywne emocje również ograniczają funkcje kory przedczołowej, co objawia się trudnościami w utrzymaniu uwagi, rozwiązywaniu problemów oraz zarządzaniu czasem i planowaniem. W takich warunkach uczenie się staje się mniej efektywne, a przyswajanie nowych informacji utrudnione. Długotrwały stres może prowadzić do chronicznych problemów z pamięcią i obniżenia motywacji do nauki (McEwen, 2000).

Negatywne emocje wywołują obniżenie efektywności uczenia się i pamięci, dlatego ważne jest, by w procesie edukacji dbać o wsparcie emocjonalne i minimalizować stresory, które zaburzają regulację procesów poznawczych (https://dorada.uj.edu.pl/artykuly/jak-stres-wplywa-na-mozg-i-procesy-pamieciowe, 2025).

Jak nauczyciel może wspierać pozytywne emocje?

Nauczyciel, który rozumie i wspiera emocje, tworzy lepsze warunki do nauki i rozwoju, co przekłada się na trwałe efekty edukacyjne i lepsze samopoczucie dzieci. Emocje ucznia odgrywają kluczową rolę w procesie uczenia się, wpływając na motywację, zaangażowanie i efektywność przyswajania wiedzy. Nauczyciel pełni ważną rolę w kształtowaniu tych emocji poprzez tworzenie bezpiecznej, wspierającej i motywującej atmosfery.

Na każdym etapie edukacji niezwykle ważne jest tworzenie bezpiecznej i wspierającej atmosfery, która minimalizuje stres, a jednocześnie pobudza ciekawość i pozytywne emocje uczniów i studentów. Badania pokazują, że uczniowie i studenci uczący się w przyjaznym, emocjonalnie wspierającym środowisku osiągają lepsze wyniki, a ich motywacja do nauki znacznie rośnie. Pozytywne emocje nie tylko ułatwiają zapamiętywanie, ale także wspierają kreatywność i samodzielne myślenie, co jest niezbędne w skutecznym przyswajaniu wiedzy https://grodzka15.pl/jak-emocje-wplywaja-na-pamiec-i-koncentracje/, 2025). Pozytywne emocje ucznia, takie jak ciekawość, zadowolenie czy poczucie przynależności, sprzyjają aktywacji układu nagrody w mózgu, co ułatwia koncentrację, wzmacnia pamięć i podnosi zdolność do krytycznego myślenia (Pekrun, Perry (2014).

W środowisku edukacyjnym ważne jest minimalizowanie negatywnych emocji poprzez tworzenie bezpiecznej, wspierającej atmosfery i stosowanie technik radzenia sobie ze stresem, np. relaksacji czy wsparcia społecznego. Dzięki temu uczniowie są bardziej odporni na trudności i mogą efektywniej przyswajać wiedzę (Schutz, Pekrun, 2007).

Nauczyciel może wpływać na emocje uczniów, stosując różnorodne techniki dydaktyczne, takie jak indywidualizacja nauczania, angażujące projekty, praca zespołowa, interaktywne lekcje i wykłady, stosowanie metafor i gier edukacyjnych czy zadawanie otwartych pytań, które wzbudzają zainteresowanie i chęć eksploracji.

Ważnym jest także wsparcie emocjonalne, które redukuje lęk i stres. Dlatego nauczyciel powinien potrafić rozpoznawać emocjonalne sygnały uczniów i reagować na nie adekwatnie, co pozwala minimalizować negatywne emocje hamujące proces uczenia się. Pozytywna relacja nauczyciel–uczeń oraz budowanie zaufania są fundamentem skutecznej edukacji opartej na neurodydaktyce. Badania wskazują, że nauczyciele, którzy dbają o emocjonalny dobrostan uczniów i angażują ich w proces nauki poprzez emocjonalne wzbudzanie zainteresowania, uzyskują lepsze wyniki edukacyjne (Noya, Willems (2019).

Edukacja z uwzględnieniem aspektów emocjonalnych pozwala kształtować nie tylko wiedzę, ale i kompetencje społeczne oraz samoregulację emocji, które są kluczowe dla sukcesu w nauce i w życiu. A jak Wy dbacie o dobre emocje u swoich studentów i uczniów? Podzielcie się proszę swoimi doświadczeniami.

Źródła oraz polecana literatura:

Grzegorzewska I. (2012), Emocje w procesie uczenia się i nauczania, Terazniejszość – Człowiek – Edukacja. Kwartalnik Myśli Społeczno-Pedagogicznej, 2012, nr 1(57), s. 39-48.

Immordino-Yang, M. H. & Damasio, A. (2007). We Feel, Therefore We Learn: The Relevance of Affective and Social Neuroscience to Education. Mind, Brain, and Education, 1(1).

Liston, C., McEwen, B.S., Casey, B.J. (2009). Psychosocial stress reversibly disrupts prefrontal processing and attentional control. Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(3), s. 912-917.

Lupien, S.J., McEwen, B.S., Gunnar, M.R., Heim, C. (2009). Effects of stress throughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 10(6), s.434-445.

McEwen, B.S. (2000). Protective and damaging effects of stress mediators. New England Journal of Medicine, 338(3), s. 171-179.

McGaugh, J.L. (2000). Memory – a Century of Consolidation. Science, 287(5451), s. 248-251.

Noya, M., Willems, R.M. (2019). Teacher–student interaction and neural synchrony: A neuroeducational approach. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, Vol. 103.

Pawłowska B. (2020) Emocje społeczne w pracy nauczyciela i przedstawiciela handlowego, Uniwersytet Łódzki.

Pekrun, R., Perry, R.P. (2014). The Control-Value Theory of Achievement Emotions. In: Handbook of Emotions in Education. Routledge.

Schutz, P.A., Pekrun, R. (Eds.). (2007). Emotion in Education. Academic Press.

Tyng, C.M., Amin, H.U., Saad, M.N.M., Malik, A.S. (2017). The Influences of Emotion on Learning and Memory. Frontiers in Psychology, 8:1454.

Jak emocje wpływają na pamięć i koncentrację (2025); https://grodzka15.pl/jak-emocje-wplywaja-na-pamiec-i-koncentracje/

Jak stres wpływa na mózg i procesy pamięciowe (2025). https://dorada.uj.edu.pl/artykuly/jak-stres-wplywa-na-mozg-i-procesy-pamieciowez