Drogi Nauczycielu, obyś w ciekawych czasach żył!

Stare porzekadło mówi „obyś żył w ciekawych czasach”*. Interpretuje się jako przekleństwo ukazujące niepokoje i gwałtowne zmiany społeczne. Obecne dynamiczne środowisko w edukacji, nie tylko akademickiej, rzeczywiście przynosi liczne wyzwania i możliwości, które mocno wpływają na dydaktykę na uczelniach. Dziś chciałabym się przyjrzeć trzem kluczowym problemom, z którymi mierzy się nauczyciel, nie tylko akademicki. Są to zmieniająca się jego rola w procesie uczenia, ewoluujące oczekiwania i potrzeby studentów oraz problem (dez)informacji dostępnej na wyciągnięcie ręki.

Zmieniająca się rola nauczyciela

Tradycyjnie nauczyciel akademicki uchodził za główne źródło wiedzy przekazywanej studentom. Jednak wraz z rozwojem technologii i dostępem do informacji ta rola ulega głębokiej transformacji. Nauczyciele nie są już tylko „strażnikami” wiedzy czy biernym nadawcą wiedzy, lecz coraz częściej pełnią funkcję przewodników, tutorów i facylitatorów procesu uczenia się. Facylitacja polega na aktywizowaniu uczniów do twórczej pracy, samodzielnego stawiania pytań i poszukiwania rozwiązań, przy jednoczesnym wspieraniu ich przez nauczyciela jako przewodnika i motywatora (Faraniec, 2023; Leżucha, 2021). Literatura zwraca uwagę, że współczesny wykładowca powinien wspierać rozwój kompetencji kluczowych, takich jak krytyczne myślenie, komunikacja czy zdolność rozwiązywania problemów, zamiast skupiać się wyłącznie na transferze faktów. (Skałbania, 2020)

Zmiana ta wymusza także umiejętność dostosowanie programów nauczania do potrzeb studentów, zwłaszcza biorąc pod uwagę ich różnorodność kulturową i społeczną. Coraz większą rolę odgrywa również wykorzystanie technologii edukacyjnych, które automatyzują niektóre etapy nauczania, ale też stawiają przed nauczycielami wyzwanie w zakresie nowych kompetencji cyfrowych.

Nowe technologie edukacyjne, takie jak e-learning, aplikacje edukacyjne czy interaktywne narzędzia multimedialne, umożliwiają personalizację nauczania oraz dostosowanie metod dydaktycznych do różnorodnych stylów uczenia się. To wymaga od nauczycieli nie tylko kompetencji informatycznych, ale także umiejętności zarządzania dynamicznym procesem uczenia się w środowisku cyfrowym (https://www.niegowic.edu.pl/, 2024; Miszkiewicz, 2024).

Zmieniające się oczekiwania i potrzeby studentów

W odróżnieniu od tradycyjnego modelu edukacyjnego, w którym nauczyciel decyduje o zakresie i kolejności przekazywanych treści, współczesny nauczyciel musi być elastyczny. Studenci XXI wieku nie są już jedynie biernymi odbiorcami wykładów — chcą być aktywnymi uczestnikami swojego procesu edukacyjnego. Ich oczekiwania obejmują personalizację nauki, elastyczność w zakresie formy i czasu studiów oraz szybki i łatwy dostęp do zasobów edukacyjnych. Wzrastające znaczenie mają również wygoda i dostępność komunikacji z instytucją oraz wsparcie w rozwoju kompetencji przygotowujących do życia zawodowego

Edukacja musi dziś odpowiadać na różnorodność i indywidualne ścieżki studentów, co wymaga zmiany struktury programów oraz podejścia do nauczania. Zmienne oczekiwania wymagają od uczelni ciągłego monitorowania i adaptacji, aby móc zapewnić satysfakcjonujące doświadczenie edukacyjne, co jest kluczowe dla utrzymania studentów i podniesienia ich sukcesów akademickich

Społeczne i kulturowe zmiany wpływają także na wzrastające oczekiwania wobec nauczycieli jako liderów wspólnot edukacyjnych. Współczesny nauczyciel jest bardziej tutorem i przewodnikiem w procesie uczenia się, a także osobą, która rozwija kompetencje miękkie studentów, takie jak krytyczne myślenie, współpraca czy komunikacja. Promuje postawę uczenia się przez całe życie oraz rozwija u uczniów samodzielność i odpowiedzialność za własny rozwój (Karpińska, 2021).

(Dez)informacja na wyciągnięcie ręki

Dostęp do informacji stał się nieograniczony — z jednej strony to ogromna szansa, z drugiej zaś poważne wyzwanie. W dobie internetu i mediów społecznościowych studenci oraz nauczyciele mają dostęp do ogromnych zasobów wiedzy, ale także do licznych źródeł dezinformacji. Badania pokazują, że nawet osoby wykształcone mogą być podatne na fałszywe informacje, co komplikuje proces kształcenia i wymaga rozwijania u studentów krytycznego podejścia do źródeł informacji. (Martínez-Costa et. Al, 2023)

Ważnym elementem nowoczesnej dydaktyki jest zatem edukacja medialna i nauka rozpoznawania manipulacji w przekazach, co pomaga przeciwdziałać negatywnym skutkom dezinformacji. W edukacji wyższej staje się to nie tylko kwestią roli nauczyciela jako fachowca z danej dziedziny, ale także jako przewodnika pomagającego studentom odnaleźć się w złożonym świecie informacji. Nauczyciele muszą również uczyć odpowiedzialnego korzystania z informacji oraz dbałości o bezpieczeństwo w sieci, co dodaje nowe wymogi do ich tradycyjnych obowiązków. (Dębska, 2022; Nygren, 2023)

Przekleństwo czy błogosławieństwo?

Z jednej strony „ciekawe czasy” to stres, nieustanna presja i zmiany, które mogą przytłaczać i wywoływać frustrację. Z drugiej strony, to także okres rozwoju, innowacji i możliwości wpływania na kształtowanie nowoczesnej edukacji. Wielu nauczycieli dostrzega sens i satysfakcję w relacjach z uczniami oraz wpływie na ich rozwój, co pozwala im postrzegać swoje wyzwania jako zawodowe powołanie.

Podsumowując, nauczyciele niewątpliwie żyją w „ciekawych czasach”, pełnych wyzwań i zmian. Dla wielu z nich jest to jednak bardziej błogosławieństwo niż przekleństwo, ponieważ mogą aktywnie uczestniczyć w ewolucji edukacji i mieć realny wpływ na przyszłe pokolenia. Wymaga to jednak dużej adaptacyjności, ciągłego rozwoju i odporności psychicznej, aby sprostać zarówno wyzwaniom, jak i wykorzystać szanse jakie niesie współczesność.

A Ty jak widzisz obecne dynamiczne czasy w świecie edukacji? Przekleństwo czy błogosławieństwo? Co sprawia Ci największy problem? A co uważasz za wyzwanie? Podziel się z nami przemyśleniami i doświadczeniami w komentarzach – razem możemy inspirującą rozmowę o naszym zawodzie.

* Trwa dyskusja na temat pochodzenia zwrotu – czy na pewno jest to dawne chińskie przekleństwo. Cytat ten został użyty przez angielskiego polityka Josepha Chamberlaina w  przemówieniu w 1898 roku, kiedy stwierdził: „... żyjemy w niezwykle interesujących czasach. Osobiście nie pamiętam okresu, w którym historia dostarczałaby tyle wydarzeń – każdy dzień przynosił nam tematy wywołujące zainteresowanie, a także (...) tematy, które budziły niepokój”. Cytat ten został zidentyfikowany i omówiony przez filologa Garsona O'Toole'a oraz opisany w literaturze dotyczącej historii frazy „May you live in interesting times” (ang. „Obyś żył w ciekawych czasach”) jako prawdopodobne źródło tego powiedzenia (https://quoteinvestigator.com, 2025)

Źródła i inspiracje do lektury:

Dębska K. (2022) Zrozumienie i zaspokojenie potrzeb nauczycieli i uczniów w walce z dezinformacją, Demagog.

Faraniec, G. (2023). Nauczyciel facylitatorem ucznia w świecie zmian i niepewności (kompetencje nauczyciela). Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.

Karpinska A., Zińczuk M., Kowalczuk K. (2021) Nauczyciel we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, DOI: 10.15290/nwwre.2021

Leżucha M. (2021) Szkoła i nauczyciel w warunkach zmiany edukacyjnej, Edukacja, Terapia, Opieka, Volume 3, s. 129–152

Nygren T. (2023). Education as a countermeasure against disinformation, Lund University Psychological Defence Research Institute  Working Paper 3

Martínez-Costa M.P., López-Pan F., Buslón N., Salaverría R. (2023) Nobody-fools-me perception: Influence of Age and Education on Overconfidence About Spotting Disinformation, Journalism Practice, 17:10, 2084-2102, DOI: 10.1080/17512786.2022.2135128

Miszkiewicz K. (2024) Jak technologie zmieniają rolę nauczyciela?, Języki Obce w Szkole 4(2024):39-45

Sarrnat-Ciasto, A. (2015). Tutoring, coaching i mentoring w polskiej szkole? Między chaosem a autentyczną potrzebą. Podstawy Edukacji. Między porządkiem a chaosem, 8, 141–152.

Skałbania B. (2020) Rozwijanie kompetencji kluczowych  w świetle teorii uczenia się – perspektywa  nauczyciela i ucznia edukacji wczesnoszkolnej, Lubelski rocznik pedagogiczny T. XXXIX, z. 3, doi: 10.17951/lrp.2020.39.3.119-132

Ścibor, J. (2020). Wstrzymaj siebie, rusz ucznia: e-nauczanie a e-twórczość. W: J. Pyżalski (red.), Edukacja w czasach pandemii wirusa COVID-19. Z dystansem o tym, co robimy obecnie jako nauczyciele (ss. 59–63). Wydawnictwo EduAkcja

https://www.niegowic.edu.pl/, „Jak zmienia się rola nauczyciela w nowoczesnej edukacji?”, 2024